Πάσχα στη Ζάκυνθο-με ξεχωριστά Πανάρχαια Έθιμα

Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει ένα δικό της, εντελώς χαρακτηριστικό, χρώμα.

Εχει, επίσης, ξεχωριστό τυπικό στις θρησκευτικές της τελετές και δικά της πανάρχαια έθιμα, που οι κάτοικοί της τα σέβονται και τα τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια.

Το Μεγαλοβδόμαδο αρχίζει ουσιαστικά το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το “βαγί” σ’ όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών του νησιού μας.

 Το βαγί στη Ζάκυνθο δεν είναι η γνωστή δάφνη που μοιράζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα αυτή τη μέρα, αλλά τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που μ’ αυτά πλέκουν σταυρούς, “βαγιοφόρες”, ήλιους, αλογάκια κ.α. και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή.

Την Κυριακή των Βαϊων, μετά την Θεία Λειτουργία, στις στολισμένες με βαγιά εκκλησίες μας, οι “νόντσολοι”(νεωκόροι Ι. Ναού), μοιράζουν σ’ όλα τα σπίτια το βαγί ως ευλογία του Ιερέως – Εφημερίου και οι πιστοί το τοποθετούν στις εικόνες. Μετά το τέλος της Λειτουργίας, οι ναοί μας ντύνονται στα πένθιμα.
Το βράδυ τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου.

Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ θα ακούσετε το κατανυκτικότατο τροπάριο της Κασσιανής όπως ψάλλεται από τις μελωδικές χορωδίες των ναών μας και ιδιαιτέρως της Ι. Μονής του Αγίου Διονυσίου, του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου και της Φανερωμένης στην πόλη.

Την Μεγάλη Πέμπτη το πρωί γίνεται ο Εσπερινός και η Θεία Λειτουργία σ’όλους τους Ιερούς Ναούς. Μετά απ’ αυτήν, τα πάντα πενθούν και οι καμπάνες δεν ξανακτυπούν, μέχρι το πρωϊ του Μεγάλου Σαββάτου.

Οι ιδιομορφίες του Ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι έντονες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ. Πρώτα απ’ όλα θα σας ξαφνιάσει το άκουσμα των ύμνων “Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς…” και το “Εξηγόρασας ημάς εκ της κατάρας του νόμου…”, που είναι τονισμένα κατά τη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική.

Ο Εσταυρωμένος εξέρχεται μετά το ενδέκατο Ευαγγέλιο και όχι μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο, όπως συνηθίζετε σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. 

 Ο ψάλτης μπροστά στον Εσταυρωμένο ψάλλει , κατά το Ζακυνθινό μέλος, τον ύμνο “Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…”, ενώ αμέσως μετά ψάλλεται από τη χορωδία ή τους ψάλτες (μόνο στη Ζάκυνθο) ο περίφημος Ψαλμός “Ινα τι εφρύαξαν έθνη…” μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, ενώ λιτανεύεται ο Εσταυρωμένος. Το δωδέκατο Ευαγγέλιο “Τη επαύριον…”, ψαλλόμενο κι αυτό οπωσδήποτε στα “Ζακυνθινά”, αποτελεί το αποκορύφωμα της Ακολουθίας της Μεγάλης Πέμπτης.

Η Μεγάλη Παρασκευή βρίσκει το νησί μας σε φοβερή υπερένταση. Τα πάντα στη Ζάκυνθο, η λογική και η άλογος φύση, συμμετέχουν στο Θείο Δράμα. Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ακολούθως η Αποκαθήλωση, που στη Ζάκυνθο τελείται κατά τη στιγμή που ψάλλονται τα Απόστιχα “Οτε εκ του ξύλου Σε νεκρόν…”.  Μετά από λίγο ο Ιερεύς θα εξέλθει από το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χρηστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι.

Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δε χρησιμοποιείται ο γνωστός στην υπόλοιπη Ελλάδα κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται “Αμνός”.

Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο, που σίγουρα θα σας εντυπωσιάσει, αφού και πάλι εδώ η ιδιαιτερότητα της Ζακύνθου είναι εμφανής. 

Εδώ οι επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, επειδή είναι ξυλόγλυπτοι, με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης.

Μεγάλη Παρασκευή μεσημέρι. Ώρα 2.00. Το αποκορύφωμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου. Ο κόσμος, Ζακυνθινοί και επισκέπτες, συρρέουν στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, απ’ όπου θα ξεκινήσει η λιτανεία του Εσταυρωμένου.

Μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται, και η περίφημη Εικόνα της “Mater Dolorosa”, δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και τον λαό με τον Εσταυρωμένο. Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται κανονικά σ’ όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου, χωρίς όμως λιτάνευση των Επιταφίων τους.
Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με παμπάλαιο έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 2.00 το πρωί.

Στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου ενώ χιλιάδες κόσμου παρακολουθούν τις μοναδικές αυτές στιγμές. Ο Επιτάφιος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία, που αξίζει πραγματικά να παρακολουθήσετε.

Ο ωραιότατος ύμνος “Τον Κύριο υμνείτε…”, τονισμένος και αυτός στην Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, που ψάλλεται από όλο το λαό, και η ξακουστή “Gloria”(δόξα) ή το “κομμάτι”(Πρώτη Ανάσταση), θα σας εντυπωσιάσει.

Στα σπίτια κρεμούν επίσημους μαύρους τάπητες και καίνε μοσχολίβανο. Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ οι άνθρωποι ντύνονται με σκούρα ρούχα σε ένδειξη πένθους.

Μετά την πρώτη Ανάσταση, σύμφωνα με την παράδοση, λύνουν τα σχοινιά στα καμπαναριά, χτυπούν οι καμπάνες χαρμόσυνα, ρίχνουν βεγγαλικά ή μάσκουλα όπως λένε στη Ζάκυνθο και αναγγέλλουν την είδηση της Ανάστασης.

Τότε όλοι ρίχνουν πήλινα κανάτια από τα παράθυρα στους δρόμους «για το φόβο των Ιουδαίων» όπως έλεγαν οι παλιότεροι, για να τρομάξουν δηλαδή αυτοί που σταύρωσαν το Χριστό. Ταυτόχρονα δαγκώνουν ένα κλειδί για να ΄χουνε, όπως πιστεύουνε, τα δόντια τους γερά σαν το σίδερο.

Το έθιμο της ταμπέλας

Ένα παλιό έθιμο είναι αυτό με τις ταμπέλες. Μεγάλη Παρασκευή προς Μεγάλο Σάββατο ξημερώματα και ενώ ο κόσμος περιμένει να βγει ο Επιτάφιος, οι κάτοικοι άλλαζαν τις ταμπέλες των μαγαζιών ή τις παραποιούσαν, με χιουμοριστική διάθεση.

Παλιότερα οι ταμπέλες ήταν ξύλινες και ήταν εύκολο να αλλάξουν την ταμπέλα ενός μαγαζιού με ένα άλλο. Τώρα που οι περισσότερες ταμπέλες είναι γυάλινες φωτεινές επιγραφές, οι κάτοικοι –συνήθως νέα παιδιά- παίρνουν όποια ταμπέλα ή διαφημιστικό σταντ μαγαζιού ή γραφείου και το μεταφέρουν στην πλατεία Σολωμού ή στο Μουσείο. Την επόμενη μέρα, οι ιδιοκτήτες –που συνήθως έχουν ήδη δει την ταμπέλα τους στην πλατεία- τις μαζεύουν από κει. Δεν ήταν λίγες οι φορές που μεταφέρθηκαν στην πλατεία βάρκες, γάιδαροι, τρίκυκλα αντί για ταμπέλες!

Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 11.15 αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό.
Στις 11.45 ξεκινά η Αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση. Το “Χριστός Ανέστη”, από τα χείλη του Μητροπολίτη, ψαλλόμενο κι αυτό κατά την ιδιόμορφη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, μεταδίδει σ’ όλους τους χριστιανούς, που κατακλύζουν την πλατεία και τους γύρω χώρους, το μήνυμα της Αναστάσεως του Χριστού. Αμέσως μετά η Εικόνα της Ανάστασης επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό, όπου  διαδραματίζονται τα του “Αρατε Πύλας…”. 

Κατά την τοπική παράδοση, η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία δεν τελείται αμέσως μετά σε κανένα ναό της πόλεως και των χωριών, αλλά το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.

Ας σημειωθεί ότι μόνο στο ναό του Πολιούχου μας Αγίου Διονυσίου πραγματοποιούνται δύο Αναστάσιμες Θείες Λειτουργείες. Η πρώτη 1.00 π.μ. και η δεύτερη το πρωί του Πάσχα. 

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου της πόλεως και λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας καθώς και της εικόνας της Αναστάσεως.

Τη Δευτέρα του Πάσχα τα περισσότερα χωριά μας πανηγυρίζουν. 

Μπορείτε να συνδυάσετε μια μικρή εκδρομή σ’ αυτά, να επισκεφθείτε τους ωραιότατους ναούς και παρακολουθείστε τις Αναστάσιμες Λειτουργίες και λιτανείες (πρωί και απόγευμα) των σεπτών εικόνων της Παναγίας και της Αναστάσεως. 

Στην πόλη  το απόγευμα, γίνεται η λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας της Λαουρένταινας, από το Ψήλωμα (Μπόχαλη) προς τον Ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος.

Για καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγνωστών παραθέτουμε τα φετινά Πασχαλινά Δρομολόγια και τις τιμές του Ferry απο την Κυλλήνη και του ΚΤΕΛ απο Αθήνα.

 ΚΤΕΛ ΖΑΚΥΝΘΟΥ
ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΔΡΟΜΟΛΟΓΙΑ
ΜΕΓ. ΤΡΙΤΗ 15/04  : 07.45-12.30-16.30
ΜΕΓ.ΤΕΤΑΡΤΗ 16/04 :05.45-07.45-10.30-12.30-16.30
ΜΕΓ.ΠΕΜΠΤΗ-ΜΕΓ. ΠΑΡΑΚΕΥΗ 17-18/04:  05.45-07.45-10.30-12.30-16.30
ΜΕΓ. ΣΑΒΒΑΤΟ 19/04: 07.45-11.15-14.15
Ν.ΔΕΥΤΕΡΑ 21/04: 07.45-12.30-16.30
Ν.ΤΡΙΤΗ 22/04: 07.45-10.30-12.30-16.30
Ν.ΤΕΤΑΡΤΗ 23/04: 07.45-12.30-16.30
 Τηλέφωνο Κτελ Αθηνών: 210-5129432
Τιμή εισιτηρίου 26,10
 Η ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΤΙΜΗ ΔΕΝ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΟ ΠΟΡΘΜΕΙΟ.