ο Διαχρονικός Ζακυνθινός

Ο ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΣ ΖΑΚΥΝΘΙΝΌΣ

Το χρήσιμο και το κλασσικό είναι έννοιες, που ορίζουν η μία την άλλη. Ποτέ δεν πετάς ό,τι σου είναι χρήσιμο ˙ ποτέ δεν αρνείσαι ότι 2 και 2 κάνουν 4, με την δικαιολογία πως αυτή η μαθηματική αλήθεια, που αποκαλύφθηκε πριν από χιλιάδες χρόνια, έχει παλιώσει. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος όπου η αναζήτηση του χρήσιμου στην ζακυνθινή πραγματικότητα περνά τα σύνορα του σήμερα, ψάχνοντας αλήθειες στο χθες και στο αύριο.

Και όμως αυτή η στενή σχέση χρησιμότητας και διαχρονικότητας (κλασσικού) επισκιάζεται συχνά από το δίλημμα «Συντήρηση ή Πρόοδος», δίλημμα άτοπο, αφού κάθε σκέλος του δεν έχει μονοσήμαντη αξία.

Συντηρούμε ότι παλιό χρησιμεύει, όπως υιοθετούμε ότι καινούριο μας είναι ωφέλιμο.

Ξεφορτωνόμαστε ό,τι παλιό είναι άχρηστο, σαν περιττό βάρος, όπως παράλληλα απορρίπτουμε ό,τι καινούριο δεν χρειαζόμαστε.

Επεκτείνοντας την σκέψη του Κομφούκιου μπορεί κανείς να πει ότι κάθε Πρόοδος έχει βασικό στόχο την καλυτέρευση των πραγμάτων. «Η ολοκλήρωση της προσωπικότητας είναι η βάση για κάθε Πρόοδο», λεει ο μέγας δάσκαλος της Ανατολής.

Στην άλλη άκρη του ορίζοντα ο Σώμερσετ Μωμ αποδέχεται την αξία της Παράδοσης, κρατώντας πάντως μια κάποια επιφύλαξη: «Η Παράδοση είναι οδηγός, όχι δεσμοφύλακας» λεει.

Η κατανόηση λοιπόν του τι είναι χρήσιμο περνάει από την κατανόηση του τι είναι καλύτερο και του τι διευκολύνει την πορεία μας στο μέλλον. Αναμφίβολα το καλύτερο και το ευκολότερο έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ανάλογα με τον τόπο και την υποκειμενική οπτική του καθενός. Ως προς αυτό ο ζακυνθινός κοινωνικός χώρος δεν μπορεί να αποτελέσει εξαίρεση.

Έτσι το χρήσιμο για την Ζάκυνθο μπορεί να το ανακαλύψουμε το ίδιο καλά στο ιστορικό παρελθόν του νησιού μας, αλλά και σε άλλους τόπους, όπου επικρατούν παρόμοιες συνθήκες, επειδή ποτέ δεν πρέπει κλείνοντας τα μάτια απέναντι σε εισαγόμενες χρησιμότητες να ξεχνάμε την ρήση του Σολωμού ότι «Εθνικό είναι το αληθινό».

Αν αυτός ο τρόπος σκέψης γίνει καθημερινή μας πρακτική, θα κατακτήσουμε ένα νέο κόσμο, οπού η κοινωνική γαλήνη θα συμβαδίζει με την συνεχή αλλαγή ˙ οπού αντιλήψεις φαινομενικά ξεπερασμένες θα αναπροσαρμόζονται στις τρέχουσες καταστάσεις διατηρώντας έτσι την χρησιμότητά τους. Αναπροσαρμογή πάντως δεν σημαίνει οπωσδήποτε αναμόρφωση του ίδιου του πράγματος, αλλά ενδεχομένως και την ανακύκλωσή του για έναν άλλο σκοπό.

ΠΑΝΤΡΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΛΙΟ ΜΕ ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΙΟ

Έχοντας σαν γνώμονα σκέψης το περισσότερο χρήσιμο δεν είναι δύσκολο να το μετατρέψουμε σε ευχάριστη συνήθεια, πειθαρχώντας τις παρορμήσεις μας.

«Διάλεξε το πιο ωφέλιμο και η συνήθεια θα το κάνει πιο ευχάριστο» επισημαίνει ο Φράνσις Μπεϊκον.

Φαίνεται λοιπόν ότι το «τερπνό μετά του ωφελίμου» είναι το πιο κατάλληλο κλίμα για συνοικέσια ανάμεσα στο παλιό και το καινούριο ˙ συνοικέσια που μπορούν να περιλάβουν κάθε τομέα της ζωής στην Ζάκυνθο.

Ο χώρος της Τέχνης είναι ένα πρώτο παράδειγμα.

Μια επίσκεψη στο Μουσείο μας αποκαλύπτει πλούτο στοιχείων, που είναι ικανά να μπολιάσουν νέες ιδέες, προσδίδοντάς τους ένα διαχρονικό χαρακτήρα αντηχήσεων ομορφιάς και χρησιμότητας. Ο σύγχρονος ζακυνθινός ζωγράφος μπορεί να δανειστεί τα χρώματα από τους πίνακες των Δοξαράδων για να φιλοτεχνήσει πάνω στους εξωτερικούς τοίχους των σπιτιών τοιχογραφίες με μοντέρνα θεματολογία.

Στην λαϊκή μας Μουσική η αρέκια και η καντάδα, η πίπιζα και το ταμπουρλονιάκαρο, το μαντολίνο και η κιθάρα μπορούν να εμπνεύσουν συνθετικές επενδύσεις τροπαρίων, βαθαίνοντας το θρησκευτικό συναίσθημα και συγχρόνως δίνοντας μια νέα πνοή στον λαϊκό μας πολιτισμό του 21^ου αιώνα.

Για τον ίδιο σκοπό ο μουσουργός θα δανειστεί ρυθμούς από τους λαϊκούς μας χορούς, όπως πχ ο γιαργητός. Ένα ανάλογο αισθητικό πρότυπο είναι η θρησκευτική μουσική του αργεντινού Αριέλ Ραμίρεζ, που τραγουδά ο «δικός» μας Γιώργος Νταλάρας ˙ μουσική που «ταξιδεύει» πάνω στους χορευτικούς ρυθμούς της σάμπας , του καρναβαλίτο και της τσακαρέρας, φλογίζοντας με θρησκευτικό δέος τον ακροατή.

Στο κοινωνικό πεδίο τα διατροφικά μας ήθη μπορούν να «χρησιμεύσουν» στην δημιουργία ευκαιριών για την ντόπια οικονομία, επιβεβαιώνοντας και πάλι την αλήθεια ότι το Διαχρονικό είναι πέρα από το Συντηρητικό και το Προοδευτικό.

Στις μέρες μας, όπου οι περιβαλλοντικές ανησυχίες προβάλλονται σαν πολιτική πρωτοπορία, για τι άλλο άραγε πρόκειται αν όχι για μια επιστροφή σε συνθήκες που έζησαν οι παππούδες μας; Πριν 100 χρόνια όλες οι καλλιέργειες ήταν βιολογικές , χωρίς τα δηλητήρια, τις ορμόνες και τα συντηρητικά, που περιέχει σήμερα το διαιτολόγιό μας.

Μόλις πριν μερικές δεκαετίες, τότε που δεν κυριαρχούσε στην ζωή μας το αυτοκίνητο, το περπάτημα ή το ποδήλατο διατηρούσαν πολύ καλύτερα την φυσική μας κατάσταση, προφυλάσσοντάς μας από αρθριτικά, διαβήτη κλπ. Έτσι η επιθυμία για επιστροφή σε τέτοιες παλιές συνήθειες δεν φαντάζει σαν εμμονή στην οπισθοδρόμηση, αλλά σαν ευχάριστη επάνοδος της άνοιξης.

Χρήσιμο όμως μπορεί να είναι και το καινούριο. Ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής μπορεί να γίνει πολύτιμος βοηθός στην ανάπλαση του παλιού, αλλά και καταπέλτης στην οικονομική ανάπτυξη.

Αντίθετα αποτελεί κωμική προοδευτικότητα η τάση να «παραδινόμαστε» άκριτα στο καινούριο, δίχως να υποψιαζόμαστε ότι ίσως είναι απλά το δόλωμα, που κρύβει το αγκίστρι. Αναρωτιόμαστε μήπως πόσο μεγάλο είναι το ψυχικό και υλικό τίμημα, για να απολαύσουμε την ευμάρεια της καταναλωτικής κοινωνίας ;

Στην αγροτική μας οικονομία, επειδή κάποιες καλλιέργειες θεωρούνται αναχρονιστικές και ασύμφορες έχουν προκαλέσει σε πολλούς απαισιόδοξες σκέψεις για το μέλλον. Και όμως ένας άλλος αναχρονισμός, η βιοτεχνία αρωματοποιίας, που κάποτε ανθούσε στην Ζάκυνθο, θα μπορούσε ίσως να αντικαταστήσει αυτές τις καλλιέργειες. Η κινέζικη γλυκιά ελιά (osmanthus fragrance) , από τον ανθό της οποίας βγαίνει πανάκριβο αιθέριο έλαιο, ίσως ευδοκιμεί στο ζακυνθινό κλίμα και με το μπόλιασμα των ντόπιων ελαιώνων μπορεί να αντικαταστήσει την ελιά, αλλάζοντας προϊόν.

Η γατζία επίσης που στο νησί μας μένει αναξιοποίητη ίσως αποτελεί μια ακόμα δυνατότητα αναβίωσης της αρωματοποιίας μας. Η περιοχή των Καννών της Γαλλίας, που μοσχοβολά από δάση γατζίας , ανεφοδιάζει με αιθέριο έλαιο την εκεί αρωματοποιία, η οποία κάθε άλλο παρά αποτελεί αναχρονισμό.

Στο κοινωνικοπολιτικό πεδίο οι συντεχνίες στην Ζάκυνθο, που έγραψαν ιστορία αιώνων, για μερικούς είναι άγνωστη υπόθεση. Έτσι λίγοι ίσως αναλογίζονται ότι αυτό το παραδοσιακό μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης έχει ακόμα να διανύσει μια ατέλειωτη κυκλική πορεία. Το συντεχνιακό πνεύμα, που πηγάζει άμεσα από την λαϊκή βάση, μπορεί να διαποτίσει ευεργετικά τον προβληματισμό πάνω σε κάθε σύγχρονο κοινωνικό ζήτημα. Άλλωστε σε τελική ανάλυση ποιος μπορεί να κάμψει μια συντεχνιακή δυναμική, όταν απέναντί της έχει μια ψοφοδεή εξουσία; Ποιος αγνοεί πως η Φύση δεν επιτρέπει κενά;

Σε κάθε περίπτωση η διαχρονικότητα αναδεικνύεται ως κοινός παρανομαστής, ως γερή κολώνα, που στέκει ακλόνητη μπροστά σε στείρους Συντηρητισμούς, αλλά και ανεδαφικές Προοδευτικότητες. Γιατί η διαχρονικότητα αντλεί δύναμη από την χρησιμότητα. Και η χρησιμότητα δεν έχει μάθει να απολογείται, όταν μπορεί να εγγυάται για το μέλλον.

Για τον ίδιο λόγο όσο ο Ζακυνθινός θα πετά με τα φτερά της χρησιμότητας, θα μπορεί να κερδίζει τις μάχες της ζωής. Και μόνο αν σκέφτεται και ενεργεί διαχρονικά, θα παραμείνει Ζακυνθινός, νικώντας τον χρόνο, που ροκανίζει τα πάντα 

Άρθρο του αείμνηστου φίλου και συμπατριώτη Διονύση Μαρίνου-Κουρή